Ιατρικά ο όρος τεμπέλικο μάτι αναφέρεται στην «Αμβλυωπία». Πρόκειται για μια κατάσταση κατά την οποία δεν αναπτύσεται η όραση στο παιδί με αποτέλεσμα η οπτική οξύτητα να ειναι μειωμένη. Συνήθως το πρόβλημα αφορά το ένα μάτι αν και υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες αμβλυωπία αναπτύσεται και στα δυο μάτια.
Το πρόβλημα ξεκινά στην παιδική ηλικία όπου ο εγκέφαλος είναι εύπλαστος. Μέχρι την ηλικία κατα μέσο όρο των 7 χρονων, η όραση αναπτύσεται όταν το μάτι δέχεται οπτικά ερεθίσματα απο το περιβάλλον. Αν για οποιοδήποτε λόγο το ένα ή και τα δύο μάτια δεν δεχτούν τα κατάλληλα ερεθίσματα, τότε ο εγκέφαλος αυτόματα αγνοεί το τεμπέλικο μάτι και έτσι δεν αναπτύσεταιι η όραση.
Υπολογίζεται ότι 2-3% του πληθυσμού στις ΗΠΑ έχουν αμβλυωπία.
Σημεία και συμπτώματα
Επειδή αναφερόμαστε σε ένα πρόβλημα που αφορά παιδιά μικρής ηλικίας, συχνά η κατάσταση υποδιαγνώσκεται.
Ένα παιδί με αμβλυωπία μπορεί να παρουσιάσει δυσκολίες στη συγκέντρωση. Έτσι μπορούμε να δούμε μια προσπάθεια του παιδιού να εστιάσει με ακανόνιστες κινήσεις του ματιού.
Έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά που έχουν αναπτύξει αμβλυωπία διαβάζουν με πιο αργούς ρυθμούς.
Το παιδί μπορεί να αναφέρει θολή όραση με περιορισμένη στερεοσκοπική όραση (3D όραση π.χ. στον κινηματογράφο). Επίσης μειωμένη όραση σε μικρότερα παιδιά αναγνωρίζεται όταν το παιδί αρχίσει να κλαίει, όταν το μάτι με την καλύτερη όραση καλυφθεί.
Μια από τις βασικές αιτίες για αμβλυωπία είναι και ο στραβισμός, οπότε αν παρατηρηθεί ότι τα μάτια δεν βρίσκονται σε ευθεία θέση τότε επιβάλλεται οφθαλμολογική εξέταση.
Αιτίες αμβλυωπίας
Γενικότερα, οτιδήποτε μπορεί να περιορίσει την είσοδο φωτός στο μάτι, αποτελεί αμβλυωπικό παράγοντα.
Κύρια αιτία αμβλυωπίας είναι ο στραβισμός, όταν δηλαδή τα μάτια δεν βρίσκονται σε ευθεία – ορθοφορική θέση. Ο εγκέφαλος προσπαθώντας να αποφύγει τη διπλή όραση και τη σύγχυση, προσαρμόζεται και επιλέγει συνήθως ένα από τα δύο μάτια. Οπότε το μάτι που απορρίπτεται – απωθείται θα παρουσιάσει περιορισμένη ανάπτυξη της οπτικής λειτουργίας άρα θα παραμείνει αμβλυωπικό-τεμπέλικο μάτι.
Άλλη βασική αιτία είναι οι διαθλαστικές ανωμαλίες του ματιού (μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμός) αλλά κυρίως η διαφορά στις διαθλαστικές ανωμαλίες μεταξύ των ματιών. Έτσι το ένα μάτι βλέπει καλά και είναι το «καλό μάτι» ενώ το άλλο με την ανωμαλία, θα χρησιμοποιείται λιγότερο άρα θα γίνει «τεμπέλικο».
Η στέρηση ερεθίσματος απο αιτίες όπως συγγενής καταρράκτης, θόλωση του κερατοειδούς, βλεφαρόπτωση, βλεφαρόσπασμος, γλαύκωμα μπορούν να προκαλέσουν τεμπέλικο μάτι.
Διάγνωση
Η διάγνωση της αμβλυωπίας είναι σημαντικό να γίνεται νωρίς και τουλάχιστον πριν την ηλικία των 7 χρονών. Και αυτό, γιατί, η θεραπεία ειναι πιθανόν να δώσει καλύτερα αποτελέσματα.
Μια οφθαλμολογική εξέταση στα πλαίσια ρουτίνας στην ηλικία 3-5 χρονών ή πριν τη σχολική περίοδο, μπορεί να καλύψει σε μεγάλο ποσοστό τη διάγνωση των περιστατικών αμβλυωπίας. Και βέβαια να θεραπευθεί με βάση την αιτιολογία.
Η Αμερικάνική Οφθαλμολογική Εταιρία συστήνει την πρώτη οφθαλμολογική εξέταση στην ηλικία των 6 μηνών, μια δεύτερη στην ηλικία των 3 και μια τρίτη πριν από την έναρξη του σχολείου.
Θεραπεία
Η θεραπεία όπως προαναφέρθηκε δίνει καλύτερα αποτελέσματα όταν γίνεται σε νεαρή ηλικία. Μετά την ηλικία των 8 χρονών παρουσιάζεται σημαντική μείωση των πιθανοτήτων για βελτίωση της οπτικής οξύτητας.
Η θεραπεία περιλαμβάνει την αντιμετώπιση του υποκείμενου αμβλυωπικού παράγοντα αλλά και τη προσπάθεια διέγερσης του «τεμπέλικου ματιού» ώστε να αναπτύξει κατά το δυνατό καλύτερη όραση.
Επομένως η χορήγηση γυαλιών για διόρθωση των διαθλαστικών ανωμαλιών, η χειρουργική εξαίρεση του καταρράκτη, η χειρουργική ευθυγράμμιση των ματιών σε καταστάσεις στραβισμού, η διόρθωση πτώσης των βλεφάρων είναι κάποιοι τρόποι θεραπείας ανάλογοι των αιτιών.
Για να προκαλέσουμε όμως το τεμπέλικο μάτι να εργαστεί και επομένως να αναπτυχθεί η οπτική οξύτητα σε αυτό, εφαρμόζεται η τεχνική της κάλυψης του υγιούς ματιού, καποιες ώρες την ημέρα ανάλογα το βάθος της αμβλυωπίας, ώστε να αναγκαστεί το «τεμπέλικο μάτι» να δουλέψει.
Υπάρχει επίσης η επιλογή θόλωσης της όρασης του καλού ματιού με σταγόνες ή και η χρήση γυαλιών που δημιουργούν συνθήκες κάλυψης.
Θεραπεία σε μεγαλύτερες ηλικίες
Αν και το όριο ηλικίας, για πιθανότητες βελτίωσης της αμβλυωπίας, έχει προσδιοριστεί πολλές φορές να είναι η ηλικία των 7 ,10 ή και 12 χρονών, πρόσφατη μελέτη έχει καταφέρει να αποδείξει ότι ακόμη και παιδιά 13-17 χρονών έχουν παρουσιάσει βελτίωση στη όραση μετά από θεραπεία με γυαλιά και κάλυψη.
Όσο πιο γρήγορα τόσο το καλύτερο
Τελειώνοντας, είναι σαφές ότι η αμβλυωπία είναι μια κατάσταση που μπορεί εύκολα να αναπτυχθεί σε ένα παιδί. Το θετικό όμως ειναι ότι μια σωστή εξέταση και γρήγορη διάγνωση, δίνει την επιλογή της αντιμετώπισης και θεραπείας.